VÀI Ý VỀ HOẰNG PHÁP TRONG XU HƯỚNG THỜI ĐẠI MỚI
MINH QUANG
Bất cứ thời đại nào, thì công tác hoằng pháp vẫn luôn là một trong những mũi nhọn then chốt trong hoạt động của Phật giáo. Đây cũng là nhiệm vụ hàng đầu của hàng ngũ Tăng Ni, của một bộ phận Phật tử tại gia có năng lực và nhiệt huyết với Phật pháp. Trong bối cảnh hiện nay, công tác hoằng pháp của Phật giáo càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trước những yêu cầu cấp thiết của thời đại mới.
Khi nói đến nội dung “Hoằng pháp trong xu hướng thời đại mới”, thì trên căn bản chúng ta cần phải không tách rời hai vấn đề then chốt của nội hàm hoằng pháp, đó là “Phật học – Tu tập” và “Hoằng pháp – Xã hội”. Trong đó, chủ đề “Phật học – Tu tập” mang tính truyền thống, hàm dưỡng, phát huy nội lực của Phật giáo, và vấn đề “Hoằng pháp – Xã hội” mang tính hiện đại, thể hiện sự dấn thân phổ độ nhân sinh bằng các kỹ năng cũng như vận dụng phương tiện. Điều này cho thấy, nội dung tọa đàm mang ý nghĩa vừa giữ vững truyền thống, bản sắc của Phật giáo, vừa hòa nhập vào dòng chảy thời đại. Một khi thỏa mãn hai yếu tố này, thì mới có thể mang lại hiệu quả trong việc truyền bá nội dung tư tưởng giáo lý Phật Đà và chuyển tải các giá trị nhân văn vào đời sống.
Sở dĩ, chúng tôi nêu lên vấn đề “Hoằng pháp trong xu hướng thời đại mới”, bởi đây là thời điểm đất nước đẩy mạnh công cuộc cải cách hành chính nhà nước, xây dựng nền hành chính chuyên nghiệp, hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Đây là thời điểm quan trọng mà đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình, khẳng định vị thế của dân tộc trên trường quốc tế…
Trong bối cảnh này, trên tinh thần đồng hành cùng dân tộc, hòa nhập vào dòng chảy lịch sử, thì đây cũng là động lực để Giáo hội Phật giáo Việt Nam nói chung, ngành hoằng pháp nói riêng, đẩy mạnh sự đổi mới từ tổ chức đào tạo nhân sự đến từng nội dung chương trình hoạt động, đồng thời nhìn nhận những giới hạn trong công tác Phật sự, qua đó nâng cao chất lượng phụng sự đạo pháp và dân tộc, nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn của ngành hoằng pháp và sự nghiệp pháp triển Phật giáo nước nhà trong giai đoạn mới.
Như chúng ta đã biết, Tăng già hình thành trên cõi đời nhằm giúp tất cả thành viên đều đạt Thánh quả và truyền bá Phật pháp cứu độ chúng sanh, như lời Đức Phật dạy các vị Tỳ kheo: “Này các Tỳ kheo, hãy đi đi, đi khắp nơi vì lợi lạc và hạnh phúc của số đông, vì lòng từ bi đối với cuộc đời, vì lợi lạc và hạnh phúc của Trời và Người…”1. Theo truyền thống đó, Phật giáo Việt Nam qua nhiều thời đại, đều cùng hướng đến một sứ mạng cao cả, đó là xương minh Phật pháp, phát triển Giáo hội và vì lợi ích tha nhân.
Thời Phật tại thế, chư Tăng đi khắp nơi hoằng pháp là hướng trực tiếp đến những người khát khao tầm cầu chân lý, đó là hoằng pháp thuần túy về đạo. Vì vậy, con đường nhập thế thời bấy giờ chưa được mở rộng trong đời sống xã hội; càng về sau, do thuận theo trào lưu tiến hóa và nhu cầu xã hội trong từng giai đoạn lịch sử, con đường hoằng pháp cũng được thể hiện qua nhiều phương cách, tùy theo yếu tố con người và bối cảnh thời đại. Từ đó, hành trạng dấn thân nhập thế phổ độ chúng sanh được dàn trải trên nhiều lĩnh vực, nhưng không ra ngoài mục đích tối thượng của đạo Phật là giác ngộ giải thoát và mang lại lợi ích cho tha nhân. Tinh thần nhập thế trở thành một hành dụng không thể tách rời trong quá trình hoằng pháp lợi sanh của Tăng, Ni, Phật tử…
Vai trò của hoằng pháp chủ yếu là đem Đạo vào Đời…
Đạo ở đây là nguồn sống tuệ giác khởi nguyên từ nền tảng giáo lý Phật Đà và suối nguồn từ bi lân mẫn của mười phương chư Phật. Qua các thời đại, nguồn sống tuệ giác này luôn được người con Phật khai thông, thấm chảy vào đời, nó được lưu xuất từ nền tảng giới hạnh, đạo đức, cùng các phẩm hạnh vô ngã vị tha, từ bi trí tuệ của chư Tăng, Ni.
Đời ở đây là những tâm hồn còn vô minh mê muội, còn đau buồn phiền não, còn tà kiến tà nhân, còn chung sống với tập tục hủ lậu, mê tín dị đoan. Như vậy, hoằng pháp chính là khơi nguồn tuệ giác trong đời sống nhân gian, giúp người mê tín trở nên chánh tín, giúp người tà kiến trở nên chánh kiến, giúp người đời trong thế gian hiểu được đạo lý giải thoát, giúp người đã hiểu đạo phát tâm tu hành, giúp người đã phát tâm tu hành tinh tấn không thối chuyển. Chung quy lại là cùng nhau làm cho lan tỏa các giá trị đạo đức nhân văn và tư tưởng giác ngộ giải thoát để xây dựng những tâm hồn tràn đầy Phật chất và kiến tạo nên một thế giới hòa bình thịnh trị.
Bản chất của hoằng pháp là như vậy, tuy nhiên, các nhà hoằng pháp thời nay, đa phần chỉ xem công tác hoằng pháp đơn thuần là công việc truyền đạt kiến thức từ giáo lý, chứ chưa thật sự xem hoằng pháp là một nghệ thuật ươm mầm đạo đức, gieo hạt từ bi, trí tuệ cho người. Xét về khía cạnh chuyên môn, cùng sự tinh chuyên trong hoạt động hoằng pháp, trong thời gian qua, tình trạng thuyết giảng chưa tập trung vào mục tiêu giác ngộ giải thoát; hoặc đôi khi phân tích biện giải quá xa những vấn đề chưa thật sự cần thiết đối với nhu cầu tu học của đại đa số quần chúng; hoặc tình trạng khai thác yếu tố tâm lý, đặt nặng lợi ích cá nhân, nhất là một số nơi vẫn chưa quan tâm đến việc soạn thảo giáo trình đề tài thích hợp cho từng nhóm đối tượng trong các khóa tu, đạo tràng… Thứ nữa, Phật giáo lấy niềm tin nhập đạo, trong lĩnh vực hoằng pháp cũng vậy. Phật tử và quần chúng khi có niềm tin thì mới đến với đạo, mà niềm tin cụ thể ở đây chính là niềm tin của người học Phật đối với nhà hoằng pháp đang trực tiếp thuyết giảng. Chính vì vậy, bên cạnh Tăng tướng, giới hạnh, oai nghi, thì một yêu cầu đặc biệt quan trọng đó là sự cẩn ngôn khi phát biểu, bởi một khi tùy tiện, tùy hứng, hay thiếu chuẩn mực về tác phong oai nghi, sẽ dễ dàng đánh mất niềm tin của người học Phật.
Thân giáo là một yếu tố quan trọng trong công tác hoằng pháp, nhưng đáng tiếc, trong thời gian qua, tình trạng khiếm nhã đôi khi vẫn còn xảy ra ở một bộ phận người làm công tác thuyết giảng trên các trang mạng xã hội theo chiều hướng khó kiểm soát. Thiết nghĩ, những hạn chế này là một trong những nguyên nhân khiến cho nội dung các thời thuyết giảng chưa thật sự đáp ứng nhu cầu của người học Phật, cũng như yêu cầu nâng cao chất lượng hoằng pháp của Giáo hội. Điều này, cho thấy công tác hoằng pháp phần nào thiếu đi sự tinh chuyên. Trước những yêu cầu cao đối với công tác hoằng pháp trong thời đại mới, thì đây là vấn đề cần sớm khắc phục.
Khi nói đến vai trò của vấn đề hoằng pháp trong xu hướng thời đại mới, thiết nghĩ chúng ta cần đưa ra một khái niệm về “thời đại mới”, qua đó chúng ta mới có thể giải quyết rốt ráo các vấn để trong tình cảnh hiện thời, trong đó có công tác hoằng pháp… Như chúng ta đã biết, dòng thời gian luôn tuôn chảy. Mỗi thời đại lần lượt trôi qua, thời đại mới sẽ được nối tiếp và sở hữu các giá trị tích cực của các thời đại đã qua, đồng thời cũng phải đối mặt với các khó khăn thách thức trong đời sống hiện đại, bởi mặt trái của các công nghệ giải trí, phương tiện thông tin tiêu cực, các sản phẩm internet từ các trang mạng độc hại…
Thời đại mà chúng ta đang sống hàm chứa những sự biến động khó lường, xảy ra hằng ngày, thậm chí hàng giờ, nó diễn biến trên nhiều lĩnh vực, nhất là những biến động từ xung đột và tranh chấp, từ biến đổi khí hậu, từ thiên tai, dịch bệnh, từ các cuộc chiến thương mại mang tính toàn cầu. Những diễn biến ấy, kéo theo những hệ lụy về khủng hoảng kinh tế, tài chánh, nạn thất nghiệp, tình trạng tâm lý và sức khỏe của con người. Tuy nhiên, dù thế giới đang có những biến động bất ổn, nhưng đất nước ta lại có sự chuyển mình vươn lên rất khởi sắc, điển hình là sự tái cấu trúc bộ máy hành chánh tinh gọn hoạt động hiệu quả, cùng với những hoạch định nâng cao chất lượng sống của người dân và phát triển đất nước. Trước sự chuyển mình ấy, Giáo hội Phật giáo Việt Nam cũng hòa điệu chuyển mình vươn lên cùng đất nước trong thời đại mới… Và trong tình cảnh này, thì đại đa số Phật tử và quần chúng thực sự cần gì, khao khát điều gì, sẽ hướng về đạo Phật với tâm thế như thế nào, và ngành hoằng pháp sẽ tiếp cận sự thể này ra sao? Có thể nói rằng, đây chính là những nội dung nhấn mạnh đến vai trò của vấn đề hoằng pháp trong xu hướng thời đại.
Thời đại mới, đất nước không ngừng đổi mới, trong khi đó không gian hoằng pháp rộng mở và nhu cầu của người học Phật cũng mang nhiều sắc thái tâm lý khác nhau. Theo đó, những yêu cầu đối với ngành hoằng pháp sẽ hàm chứa nhiều nội dung hơn, nhất là trên tiến trình đồng hành cùng dân tộc, hòa nhập vào dòng chảy thời đại, thì vai trò của hoằng pháp càng trở nên quan trọng nặng nề hơn.
Chúng tôi chủ quan cho rằng, trong thời đại mới, vai trò của hoằng pháp không chỉ đóng khung trong các chương trình thuyết giảng, truyền đạt nội dung tư tưởng giáo lý Phật Đà, góp phần thiết lập sự an bình nội tâm để giải quyết các mâu thuẫn xung đột giữa cá nhân, gia đình, xã hội, mà còn phải nêu cao tinh thần trách nhiệm đối với các vấn đề thời đại, còn phải thể hiện trách nhiệm hộ quốc an dân của Phật giáo đối với dân tộc thông qua các thời thuyết giảng. Người thuyết giảng phải thuần thục trong việc kết hợp hoằng pháp với nghi lễ Phật giáo, phong tục, tập quán và qua nhiều phương tiện hình thức nhằm chuyển tải hiệu quả các giá trị nhân văn vào đời sống, đồng thời còn phải thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng giới thiệu quảng bá hình ảnh con người và đất nước Việt Nam đang từng ngày bức phá vươn mình trong thời đại mới.
Bên cạnh việc trang bị các kỹ năng, phương tiện hoằng pháp trong xu hướng thời đại, thì mỗi nhà hoằng pháp đều phải là những mẫu người đa năng, tinh chuyên, linh động, diệu dụng, nhất là đòi hỏi cần phải có kiến thức Phật học chuyên sâu, nguồn tri thức dồi dào, cùng với một nền móng giới luật vững chãi. Thế nhưng, trong thời gian qua, dù đã gặt hái được những thành quả nhất định, nhưng trên thực tế, công tác hoằng pháp vẫn tồn tại một vài hạn chế nhất định.
Trí tuệ và kỷ cương phải đặt lên hàng đầu
Trong bài viết ngắn này, tôi mạo muội chia sẻ một vài ý kiến mang tính chủ quan và gợi mở tổng quát như sau:
– Thứ nhất, chúng ta đang sống trong thời đại kỹ thuật số, đồng thời cũng là thời kỳ đạo đức xã hội có chiều hướng xuống cấp, do vậy việc xây dựng những con người phẩm chất đạo đức, tích cực góp phần ổn định đời sống xã hội càng trở nên cấp thiết. Thiết nghĩ, với truyền thống yêu nước, đồng hành cùng dân tộc, nhất là trong giai đoạn đất nước chuyển mình vươn lên, ngành hoằng pháp cần phải nêu cao tinh thần trách nhiệm đối với các vấn đề thời đại, sâu sát nhu cầu học Phật của quần chúng Phật tử, tập trung kiện toàn tổ chức, nâng cao chất lượng nhân sự, cải tiến phương thức điều hành sao cho phù hợp với tình hình thực tế.
– Thứ hai, vận dụng trí tuệ để dung hòa giữa hai hình thái truyền thống và hiện đại. Sự dung hòa giữa truyền thống và hiện đại phải phát xuất từ tầm nhìn xuyên suốt và nội lực hàm chứa trong công phu tu tập của từng thành viên trong ngành hoằng pháp. Theo đó, yếu tố truyền thống của đạo Phật là giữ vững kỷ cương và giới luật, thực hành giáo pháp, luôn dấn thân phụng sự đạo, đời trên tinh thần vị tha vô ngã, thể hiện sức mạnh nội lực của Phật giáo. Và yếu tố hiện đại là sử dụng hiệu quả những phương tiện thời đại, tạo điều kiện thuận lợi nhằm hanh thông Phật sự. Thiết nghĩ, sự dung hòa này sẽ giúp chúng ta thăng tiến, đồng thời dễ nhận ra những tồn tại trên bước đường hướng tới những mục tiêu cao cả trong sự nghiệp phát triển chung của Giáo hội và của bản thân ngành hoằng pháp.
– Thứ ba, Phật giáo lấy giới luật làm nền tảng để tu tập và hoằng pháp, nhờ đó mà Phật giáo không đánh mất đi bản sắc của đạo giác ngộ và giải thoát. Do vậy, để có những đóng góp chất lượng, hữu hiệu vào sự nghiệp xương minh Phật pháp, mọi thành viên ngành hoằng pháp cần phải nghiêm trì giới luật, trau dồi phẩm hạnh, nỗ lực công phu tu hành, nhất là đối với thế hệ Tăng, Ni giảng sư trẻ đang gánh vác sứ mạng hoằng pháp độ sanh.
– Thứ tư, các nhà hoằng pháp vốn là nhân tố trực tiếp tương tác với quần chúng và Phật tử, thì cần phải thấu hiểu, đồng cảm, phải có phương cách tiếp cận khoa học, sao cho khế cơ, khế lý, khế thời. Trong thời thuyết giảng phải nhắm vào nhu cầu khát khao học giáo lý vì mục tiêu giác ngộ giải thoát của đạo Phật, phải khơi dậy cái tâm Bồ đề của mỗi người học Phật. Một khi thỏa mãn các yêu cầu này, thì mới có thể giải quyết được bài toán làm là thế nào để chu toàn trách nhiệm và thể hiện tốt nhất vai trò của nhà hoằng pháp trong xu hướng thời đại mới.
Đức Phật dạy, trong tất cả việc làm công đức, không có gì sánh bằng bố thí pháp, tức là công đức hoằng pháp… Hoằng pháp là hạnh nguyện cao cả của hàng tu sĩ xuất gia. Sứ mạng hoằng pháp được tương truyền không đoạn dứt trong suốt trên 2.550 năm qua, dù mỗi thời đại mỗi phương thức hoằng pháp khác nhau, nhưng không ra ngoài mục đích chuyển mê khai ngộ, mang lại lợi ích thiết thực cho đời sống con người. Trong thời đại mới thì tôn chỉ ấy, mục đích ấy vẫn là kim chỉ nam của ngành hoằng pháp. Trên tinh thần này, người thuyết giảng Phật pháp khi chuyển tải nội dung giáo lý, bắt buộc phải tôn trọng chân lý, phải tôn trọng quần chúng Phật tử và quan trọng hơn bản thân giảng sư phải là người có Phật chất, thì mới có thể làm tròn trách nhiệm của một nhà hoằng pháp.
Chiến lược phát triển bền vững của Giáo hội Phật giáo Việt Nam trong giai đoạn hiện nay luôn tuân thủ phương châm “Trí tuệ – Kỷ cương – Hội nhập – Phát triển”. Do vậy, với sứ mạng hoằng pháp lợi sanh, dù trong hoàn cảnh nào và bất cứ nơi đâu, thì hai yếu tố trí tuệ và kỷ cương cũng phải luôn được đặt lên hàng đầu mới mong đạt được những thành quả và nâng cao chất lượng phục vụ trong sự nghiệp hoằng pháp. Trong thời đại toàn cầu hóa, trong bối cảnh hội nhập và bùng nổ thông tin với nhiều thuận lợi cũng như những thách thức hệ lụy kèm theo, thì yếu tố kỷ cương cần phải được cụ thể hóa bằng một số tiêu chí cần thiết, cần phải có các biện pháp chế tài thích ứng với những trường hợp vi phạm kỷ cương và các quy định của ngành hoằng pháp.
Tóm lại, người xuất gia hay người tại gia, một khi đảm nhận công tác hoằng pháp, ngoài những yếu tố cần hội đủ đối với một nhà hoằng pháp, thì còn phải trau dồi bốn đức hạnh từ, bi, hỷ, xả, phải tâm huyết với sự nghiệp độ sanh, luôn khắc kỷ bản thân, nỗ lực nhiều hơn trong công phu tu tập để thâm nhập kinh tạng, để sự lý viên dung, ngôn hạnh tương ưng, có như vậy thì mới có được phương tiện diệu dụng nhiếp dẫn quần chúng, mới có thể hoàn thành tốt vai trò hoằng pháp và hoàn thành sứ mạng mang đạo vào đời.
