SƯ TÂM LAI – NGƯỜI KHỞI XƯỚNG CHẤN HƯNG PHẬT GIÁO XỨ BẮC

NGUYỄN ĐẠI ĐỒNG

Sư Tâm Lai

Đến nay, chưa thấy tài liệu nào nói về thân thế, tục danh, năm sinh, thân tộc và quê quán của Hòa thượng Tâm Lai. Tuy nhiên, theo tờ Khai hóa nhật báo, ra ngày 16 tháng 1 năm 1927, cho biết Tâm Lai là nhà sư người Hải Phòng, tu ở chùa Vĩnh Bảo, làng Phương Lăng, huyện Thủy Nguyên, tỉnh Kiến An¹ thuộc Sơn môn Lâm Tế Linh Quang tự – Bà Đá, Hà Nội.

Năm Quý Hợi (1923), sư Tâm Lai được Nghiệp sư là Thượng tọa Nguyên Ân, Trụ trì chùa Phương Lăng, cử lên Trụ trì chùa Hang (Tiên Lữ động tự, Kim Sơn tự) ở làng An Thái, đồn điền Đồng Bẩm, nay là thị trấn Chùa Hang, huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Trải mấy năm lao động vất vả, được sự ủng hộ của thập phương thiện tín, sư đã trùng tu tôn tạo chùa thành một nơi danh thắng của Thái Nguyên.

Đầu năm 1927, nhân xuống thành phố Hải Phòng thăm một số thiện tín ủng hộ việc tu tạo chùa Hang, biết chuyện đạo Cao Đài đã lan tới Hải Phòng, đặc biệt là được đọc bài Nên Chấn hưng Phật giáo ở nước nhà của Nguyễn Mục Tiên, đăng trên tờ Đông Pháp thời báo, số 529, ra ngày 5 tháng 1 năm 1927, sư Tâm Lai đã “cảm động muốn phát phẫn” và khởi xướng một chương trình Chấn hưng Phật giáo được đăng tải trên tờ Khai hóa nhật báo, sáu tháng đầu năm 1927. Khởi đầu Chương trình chỉ gồm 3 điểm: Lập đàn giảng trong các chùa; Mở trường Sơ học yếu lược và trường Sơ đẳng tiểu học bên cạnh các chùa; Lập nhà nuôi kẻ khó và nhà bảo cô bên cạnh các chùa.

Sau khi tham khảo bài Chấn hưng Phật giáo ở nước nhà của sư Thiện Chiếu (Nam Kỳ) đăng trên Đông Pháp thời báo, ngày 14 tháng 1 năm 1927, sư Tâm Lai đề ra chương trình 7 điểm: 5 điểm vốn được chia tách từ chương trình cũ, chỉ thêm 2 điểm mới là Lập thư viện trong các chùa và Lập nhà phát thuốc bên trong hoặc bên cạnh các chùa. Sau nhiều lần trao đổi, nghiền ngẫm, để mọi người có thể hiểu rõ hơn quan điểm của mình, sư Tâm Lai đã chi tiết hóa toàn bộ nội dung thành 10 điểm, mà theo ông là rất cần thiết cho công việc chấn hưng Phật giáo nước nhà.

1- Lập Tổng hội Phật giáo.

2- Lập Phật gia công học hội (trường Phật học ở 3 cấp: Sơ cấp, Trung cấp và Cao cấp.

3- Lập Phật học tu thư xã (viết bài cổ động Chấn hưng Phật giáo).

4- Lập đàn giảng (vào các ngày rằm, mồng một hàng tháng và những ngày lễ lớn của Phật giáo).

5- Lập trường học cho con cái thiện tín.

6- Lập thư viện trong các chùa.

7- Lập tủ thuốc trong các chùa.

8- Lập nhà bảo cô (nuôi trẻ mồ côi, trẻ lang thang ngoài đường).

9- Lập nhà nuôi kẻ khó (nuôi dưỡng người tàn tật, người già không nơi nương tựa, người ăn mày).

10- Dạy nữ công cho con gái thiện tín.

Sư tập hợp những bài viết về chấn hưng Phật giáo trên báo chí lúc bấy giờ, nhờ ông Lê Văn Phúc, chủ nhà in ở phố Hàng Bông, Hà Nội, in ấn và phổ tống 1.000 cuốn Chấn hưng Phật giáo.

Thượng tọa Nguyên Ân, Trụ trì chùa Phương Lăng, Kiến An là một trong số ít cao tăng sớm tán đồng tư tưởng Chấn hưng Phật giáo do đệ tử Tâm Lai khởi xướng. Thượng tọa không những tích cực vận động cổ súy, mà còn bước đầu thực hành chấn hưng Phật giáo ngay trong ngôi chùa mình trụ trì. Thượng tọa đề nghị công việc chấn hưng bắt đầu khởi từ chùa Hang (Thái Nguyên) và chùa Phương Lăng (Kiến An). Mỗi chùa phụ trách một việc: Chùa Hang chuyên dịch kinh sách Phật giáo, còn chùa Phương Lăng chuyên dựng nhà tuất bần. Ngài còn cổ vũ các chùa lập Phúc đường để làm nơi cứu chữa bệnh nhân với lập luận việc lập cơ sở từ thiện xã hội này có quan hệ đến việc chấn hưng Y thuật.

Giữa tháng 5 năm 1927, khi biết việc Chấn hưng Phật giáo ở Bắc Kỳ diễn ra sôi động, trong đó có nhiều ý kiến tán đồng thành lập Tổng Hội Phật giáo Việt Nam (thống nhất Phật giáo 3 kỳ), Hòa thượng Lê Khánh Hòa liền cử Giáo thụ Thiện Chiếu ở chùa Linh Sơn, quận I, Sài Gòn, ra liên lạc. Sau khi đến gặp và xin phép Hòa thượng Thanh Thao – Đỗ Văn Hỷ, Trụ trì chùa Bà Đá, Hà Nội, sư Thiện Chiếu đã lên chùa Hang trình bày nguyện vọng Chấn hưng Phật giáo của Phật giáo Nam Kỳ. Tiếp xúc với một vị sư Nam Kỳ phẩm phục khác hẳn ngoài Bắc, không đưa Pháp giới, nói năng quyết liệt, sư Tâm Lai sau khi bị vu cáo hoạt động chính trị (tham gia Quốc dân đảng), cảm thấy e ngại không bộc bạch hết chương trình Chấn hưng Phật giáo mà ông từng đề ra với sư Thiện Chiếu. Cuộc gặp giữa Tâm Lai và Thiện Chiếu không thành công.

Chùa Hang (Thái Nguyên)

Do nhiều nhân duyên trắc trở, xét thấy không thể thực hiện được công cuộc Chấn hưng Phật giáo, lại gặp lúc sư phụ Ngài là Thượng tọa Nguyên Ân thị Phật, sư Tâm Lai thoái chí, trở về chùa Phương Lăng làm Đương gia.

Sau nhiều năm ẩn tu, thuận theo lý vô thường, Ngài an nhiên viên tịch tại chùa Vĩnh Bảo.