HỌC GIẢ ĐẠI HỌC STANFORD BÀN LUẬN VỀ PHẬT GIÁO

 VÀ NGUỒN GỐC CỦA PHẬT GIÁO

 

ALEX SHASHKEVICH
CAO HUY HÓA dịch

 

Giáo sư về nghiên cứu tôn giáo tại Đại học Stanford, Paul Harrison, đã công bố nghiên cứu mới nhất về nguồn gốc của Phật giáo và sự phát triển của Phật giáo Đại thừa, ảnh hưởng đến hầu hết các thực hành Phật giáo ngày nay trên khắp thế giới.

 

Giáo sư Paul Harrison

 

Ngày nay, thật khó để tìm thấy một cuốn sách tự học nào mà không tán dương lợi ích của thiền, chánh niệm và yoga.

Nhiều thực hành trong số này bắt nguồn từ truyền thống cổ xưa của Phật giáo, một tôn giáo được người dân Ấn Độ phát triển lần đầu tiên vào khoảng thế kỷ thứ V trước Công nguyên.

Nhưng theo học giả Phật giáo của Đại học Stanford (Mỹ), Paul Harrison, Phật giáo còn đi xa hơn cả việc tìm thấy thiền: Đó là một truyền thống tôn giáo có lịch sử phức tạp đã lan tỏa và phát triển qua nhiều thế kỷ. Harrison đã cống hiến sự nghiệp của mình để nghiên cứu lịch sử của tôn giáo này, hiện nay được hơn 530 triệu người trên thế giới tu tập.

Trong cuốn sách gần đây của ông: Setting Out on the Great Way: Essays on Early Mahāyāna Buddhism (Khởi đầu trên con đường lớn: Các tiểu luận về Phật giáo Đại thừa sơ khai), Harrison đã tập hợp những quan điểm mới nhất về nguồn gốc và lịch sử ban đầu của một loại hình Phật giáo đã ảnh hưởng đến hầu hết các thực hành Phật giáo ngày nay trên khắp thế giới.

Tác phẩm mới này, tập trung vào sự phát triển của Phật giáo Đại thừa, khoảng 400 năm sau khi Phật giáo ra đời. Đó là một mạng lưới phức tạp của những ý tưởng đã nhìn thấy các nhánh Phật giáo khác từ các truyền thống của nó. Không giống như những Phật tử khác, những Phật tử Đại thừa không chỉ mong muốn giải thoát bản thân khỏi đau khổ mà còn hướng dẫn người khác hướng tới giải thoát và giác ngộ.

 

 

Trường Đại học Standford – San Francisco, USA

 

Stanford News Service đã phỏng vấn Paul Harrison, Giáo sư chuyên nghiên cứu tôn giáo tại Trường Khoa học và Nhân văn, về Phật giáo và về nghiên cứu mới nhất về nguồn gốc của Phật giáo.

Stanford News Service (SNS): Một số điều mà nhiều người có thể chưa biết về Phật giáo là gì?

GS Harrison: Một số người, đặc biệt là những người ở thế giới phương Tây, dường như say mê và bị quyến rũ bởi sức lôi cuốn của Phật giáo và cách thể hiện trên các phương tiện truyền thông. Ngày nay, chúng ta đang bão hòa việc quảng bá Thiền chánh niệm, vốn xuất xứ từ Phật giáo.

Nhưng Phật giáo không phải tất cả là về thiền. Phật giáo là một truyền thống tôn giáo phức tạp ngạc nhiên không ngờ. Các nhà sư Phật giáo không chỉ ngồi và thiền mọi ngày. Nhiều nhà sư không hề thiền chút nào. Họ nghiên cứu kinh điển, làm công việc hành chính, gây quỹ và thực hiện các nghi lễ cho người thế tục, đặc biệt chú trọng đến tang lễ.

SNS: Tại sao việc nghiên cứu nguồn gốc của Phật giáo và các tôn giáo khác lại quan trọng?

GS: Tôn giáo đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong thế giới của chúng ta ngày nay. Đôi khi tôn giáo gây ra những hậu quả vô cùng tiêu cực, bằng chứng là những vụ khủng bố như vụ tấn công ngày 11 tháng 9. Nhưng đôi khi tôn giáo có những hậu quả tích cực khi được sử dụng để thúc đẩy hành vi vị tha và lòng từ bi.

Tôn giáo rất quan trọng đối với chính trị của chúng ta. Vì vậy, chúng ta cần hiểu tôn giáo hoạt động như thế nào. Và một phần của sự hiểu biết đó liên quan đến việc cố gắng nắm bắt tôn giáo đã phát triển và trở thành như thế nào.

Cuốn sách tiểu luận mới về Phật giáo Đại thừa này, chỉ là một phần nhỏ trong việc tìm hiểu xem Phật giáo đã phát triển như thế nào qua thời gian.

 

Tác phẩm của Giáo sư Paul Harrison

 

SNS: Phật giáo Đại thừa là gì và có những đặc điểm riêng biệt nào?

GS: Từ Mahayana thường được dịch là “cỗ xe lớn”. Từ maha có nghĩa là “lớn”, nhưng từ yana thì tinh tế hơn. Nó có thể có nghĩa là “cỗ xe” và “con đường”, từ đó có ý tưởng về nhan đề cuốn sách này.

Theo như chúng ta biết, Phật giáo Đại thừa bắt đầu hình thành vào thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên. Cuộc vận động tôn giáo này sau đó phát triển nhanh chóng ở một số vùng khác nhau trong và xung quanh vùng hiện là Ấn Độ, nơi khai sinh của Phật giáo.

Bản thân Phật giáo khởi đầu vào khoảng thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên. Ngày nay, chúng ta nghĩ rằng Đức Phật, người sáng lập ra tôn giáo này, đã mất vào khoảng năm 400 trước Công nguyên. Khi Phật giáo phát triển, Phật giáo lan rộng ra ngoài Ấn Độ. Một số trường phái khác nhau đã xuất hiện. Và từ hoàn cảnh vốn đã phức tạp đó, đã có sự trỗi dậy của một số dòng chảy, hoặc các đường lối tư tưởng, cuối cùng mới khởi sự dán nhãn là Đại thừa.

Loại Phật giáo trước Đại thừa, mà tôi gọi là Phật giáo dòng chính (mainstream), ít nhiều là sự tiếp nối trực tiếp những lời dạy của người  sáng lập. Lý tưởng ban đầu là đạt được sự giải thoát khỏi đau khổ và vòng luân hồi sinh-tái sinh bằng cách đạt được trạng thái gọi là Niết bàn. Con người có thể thành tựu Niết bàn thông qua nỗ lực đạo đức, sử dụng các kỹ thuật thiền định khác nhau và học pháp, tức là lời dạy của Đức Phật.

Rốt cuộc, một số người cho rằng Phật giáo dòng chính là hoàn hảo, nhưng không vươn đủ xa. Họ tin rằng mọi người không chỉ cần tự giải thoát khỏi đau khổ, mà còn giải thoát người khác và cũng trở thành Phật.

Những Phật tử Đại thừa tu tập tinh tấn sao y cuộc đời của Đức Phật và nhân ra vô hạn. Nỗ lực đó là nguồn gốc của lý tưởng Bồ tát. Một vị Bồ tát là người muốn trở thành Phật bằng cách bước đi trên con đường cao cả. Điều này, có nghĩa là Phật tử Đại thừa được cho là có động lực từ bi lớn và hướng đến sự hiểu biết đầy đủ về thực tại và trí tuệ.

Tóm gọn Đại thừa là như thế. Nhưng cùng với đó là rất nhiều kỹ thuật mới về thiền, vũ trụ học phức tạp và thần thoại, và một số lượng kinh đồ sộ được viết vào khoảng thời gian Đại thừa ra đời.

SNS: Bài học chính rút ra từ nghiên cứu sau này về nguồn gốc của Phật giáo và Phật giáo Đại thừa là gì?

GS: Sự phát triển của Phật giáo và văn học Phật giáo phức tạp hơn nhiều so với những gì chúng ta nhận biết. Vào giữa thế kỷ XX, các học giả nghĩ rằng Phật giáo Đại thừa được phát triển bởi những người thế tục muốn tạo một Phật giáo cho tất cả mọi người. Nó được so sánh với phong trào Tin Lành trong Kitô giáo. Nhưng ngày nay, chúng ta biết rằng bức tranh này là không đúng.

Bằng chứng cho thấy Phật giáo Đại thừa do các vị xuất gia, Tăng ni Phật giáo dẫn đầu. Đây là những hành giả sùng kính nhiệt thành về tôn giáo và họ gánh trách nhiệm viết kinh điển Đại thừa và quảng bá những ý tưởng mới này. Người thế tục không phải là người khởi xướng.

Nhưng toàn bộ câu chuyện thậm chí còn phức tạp hơn thế. Sự phát triển của Phật giáo giống như một loại cây bụi hơn là một cái cây. Và Phật giáo Đại thừa giống như một dòng rẽ nhiều nhánh, mà không có một dòng chính nào cả.

SNS: Tại sao việc tìm hiểu sự ra đời của Phật giáo Đại thừa lại khó khăn thế?

GS: Điều gì là đặc biệt khi nghiên cứu Phật giáo và khác biệt so với nghiên cứu các tôn giáo như Thiên Chúa giáo, thì đó vẫn còn một khối lượng đồ sộ tài liệu chưa được dịch hoặc nghiên cứu đúng mức.

Trong hai hoặc ba thập niên qua, các học giả cũng đã phát hiện ra rất nhiều kinh bằng ngôn ngữ đã thất truyền từ lâu, gọi là Gandhari, một số trong đó có liên quan đến Đại thừa. Những tài liệu này, mà cổ nhất trong số đó có niên đại từ thế kỷ thứ 1 trước Công nguyên, đã được tìm thấy ở một khu vực hiện nay bao gồm Pakistan và một phần Bắc Ấn Độ, Afghanistan và Trung Á.

Rất nhiều kinh này rất khó dịch và khó hiểu. Và có nhiều tài liệu cứ nổi lên trên bề mặt. Tất cả những điều đó đang thay đổi quan điểm của chúng ta về lịch sử ban đầu của Phật giáo.

 

---

Nguyên tác: “Stanford scholar discusses Buddhism and its origins”, website Stanford Report, thuộc Đại học Stanford, 20/8/2018.

Tác giả: Alex Shashkevich viết về khoa học xã hội và nhân văn tại Stanford News Service.